„Ti ne hívassátok magatokat rabbinak, mert egy a ti mesteretek, ti pedig mindnyájan testvérek vagytok.”
Máté 23,8
Taláihatsz olyan embert, aki mechanikus, tudományos vagy matematikai dolgokra taníthat, mint például algebra, angol, kerékpározás, vagy a számítógép használata. De azokra a dolgokra, amelyek igazán számítanak – élet, szeretet, valóság, Isten – senki sem taníthat téged semmire. Csak képleteket adhatnak. S ha már van egy ilyen képleted, akkor a valóságot már valaki másnak az agyával fogod látni. Ha elfogadod azokat a képletet, „börtönbe” kerülsz. Elsatnyulsz, és sosem fogod megtudni, hogy mit jelent tanulni, igazán látni.
Közelítsd ezt meg így: Voltak pillanatok az életedben, amikor valamilyen élményben volt részed, de tudtad, hogy az veled együtt a sírba fog szállni, mert egyszerűen képtelen vagy úgy szavakba önteni, hogy megoszthasd élményedet másokkal. Egyetlen emberi nyelvben sincs olyan szó, amellyel pontosan leírhatnád élményedet. Gondolj olyan élményekre, amelyek akkor születtek benned, amikor madarat láttál szállni egy tó felett, amikor falrepedésből kibúvó füvet figyeltél meg, egy kicsi sírását hallgattad éjjel, ráéreztél egy meztelen emberi test szépségére, vagy amikor egy merev és hideg halott testét nézted a koporsóban. Megpróbálhatod elmondani az élményedet zenében, költeményben vagy festményben. De szívedben érzed, hogy senki sem fogja pontosan felfogni, hogy mit láttál vagy éreztél. Ez olyasvalami, amit egyáltalán nincs hatalmadban kifejezni, még kevésbé másokat megtanítani rá.
Pontosan így érez egy mester is, amikor arra kéred, hogy tanítson téged életről, Istenről vagy a valóságról. Legfeljebb képleteket tud adni, néhány szót egy formulában összekötve. De mi haszna van ezeknek a szavaknak? Képzelj egy csoport turistát egy buszban! Az ablakok redőnyei le vannak húzva, s a turisták semmit látnak, hallanak vagy éreznek abból az egzotikus tájból, amelyen keresztül utaznak. Közben pedig a vezetőjük lelkesen magyaráz, azt gondolván, hogy életszerűen szemlélteti a külvilág szagait, hangjait és látványosságait. Az egyedüli dolog, amit a turisták élményként megélnek, azok a képek, amelyek a vezető szavai alapján keletkeznek a fejükben. Képzeljük el azt :s, hogy a busz megáll, az idegenvezető pedig képlettel ellátva kiküldi az utasokat, felkészítvén őket ezáltal arra, hogy milyen élményekre, látványokra számíthatnak. Ezek persze megfertőzik, irányitják, torzítják az utasok élményeit, s így nem a Valóságot fogják megtapasztalni, hanem az idegenvezető információin átszűrt Valóságot.
Válogatva nézik majd a Valóságot, vagy belevetítik saját képleteiket, aminek következtében már nem az látják, hanem ismételten meggyőződnek saját elképzeléseik igazáról. Van-e valami módja annak, hogy tudd, valóban a Valósággal vagy kapcsolatban? Itt egy jel: Amit megtapasztalsz, nem illik egyetlen formulához sem, függetlenül attól, hogy valaki más adta-e neked, vagy te magad gyártottad azt. Egyszerűen nem lehet szavakba önteni. Mit tehetnek hát a tanárok? Ráébreszthetnek arra, ami nem valódi, de nem mutathatják meg neked a Valóságot, összetörhetik a képleteidet, de nem tudják megmutatni, hogy e formula mire vonatkozik; rávezethetnek tévedésedre, de nem tudják kezedbe adni az Igazságot. Legfeljebb a Valóság irányába tudnak fordítani, de nem tudják megmondani, hogy mit láss. Teljesen egyedül kell elindulnod, s önmagadnak kell felfedezned.
Egyedül elindulni annyit tesz, mint elhagyni kész receptjeidet – mindazt, amit mások adtak mindazt, amit könyvekből tanultál, s azokat is. amiket te állítottál össze múltad élményeiből. Valószínűleg ez a legrémesebb dolog, amit csak egy ember tehet: az ismeretlenbe lépni, ahol egyetlen képlet sem véd. Kivonulni az emberi lények társaságából, ahogy a próféták és a misztikusok tették, nem azt jelenti, hogy az emberek társaságától kell elszakadni, hanem azok képleteitől. Akkor, még ha körül is vagy véve emberekkel, valójában teljesen és tökéletesen egyedül vagy. Mennyire félelmetesen egyedül! Az a magány, az az egyedüllét, és az a csend! Csak ezt a Csendet fogod látni. S abban a pillanatban, ahogy ezt látod, félreteszel minden könyvet, és elhagysz minden vezetőt és gurut.
Mit fogsz látni? Akármit és mindent: egy hulló levelet, a barátod viselkedését, a tó színén a fodrokat, egy halom követ, romos épületet, zsúfolt utcát, csillagos eget, akármit. S miután láttál, valaki megpróbál segíteni, hogy szavakba öntsd a látványt, de te megrázod a fejed – nem, nem – ez csak egy újabb formula. Valaki más megpróbálja megmagyarázni az értelmét annak, amit láttál, és te ismét megrázod a fejed, mert az értelmezés is formula, valami, amit fogalmakba foghatunk, ami értelmezhető a gondolkodó aggyal, de amit te láttál, az túl volt minden megfogalmazáson és értelmen. És valami furcsa változás fog történni benned: először alig észlelhető, de gyökeresen átalakító. Mert miután láttál, már nem leszel, aki voltál. Érezni fogod azt a szívderítő szabadságot, azt a különleges magabiztosságot, ami abból ered, hogy tudod, minden egyes képlet, bármily szent is, értéktelen; és soha, senkit sem hívsz majd többé tanárodnak. Sosem fogod a tanulást abbahagyni, mert minden nap újból megfigyeled és megérted az élet egész folyamatát és mozgását. S akkor minden egyes dolog a tanárod lesz.
Tedd hát félre könyveidet és formuláidat; legyen merszed elhagyni tanáraidat, bárki legyen is az, és nézd magad a dolgokat! Legyen merszed mindent megfigyelni, ami körülötted van, félelem és képletek nélkül, és akkor hamarosan látni fogsz.
(Anthony de Mello – A szeretet útja)